Getemde rivieren

Dit boek is een aangepaste versie van een doctoraatsstudie, een interdisciplinair, historisch geografisch onderzoek naar de oorsprong van de waterlopen in het middeleeuwse stad Gent.

De evolutie van het landschap van Gent is gecompliceerder dan algemeen is aangenomen. Talrijke aanwijzingen op historische kaarten en toponiemen laten een complexe topografie vermoeden. De stad Gent ontstond in het rivierlandschap aan de samenvloeiing van Leie en Schelde en nabij een Tertiaire getuigenheuvel, de Blandijnberg. De oudste portus aan de Schelde werd gebouwd op een Quartaire dekzandrug. De dateringen (OSL) van twee profielen in de Zandberg in het historische centrum tonen een Laat-Glaciale ouderdom aan. De resultaten helpen om een reconstructie te maken van de microtopografie en de Quartairgeologische kaart te hertekenen.

In de 12de en 13de eeuw werd een complex en multifunctioneel systeem uitgebouwd van veertien stuwen, drie dammen en verschillende dijken. Dankzij deze waterbouwkundige werken konden de inwoners van Gent de natuurlijke waterlopen en het waterpeil controleren. Een van de belangrijkste ingrepen omvatte de bouw van de Rode Torenstuw samen met de Steendam, het rechttrekken van de Leie (Novele Lis) en de aanleg van verschillende dijken. Een ander belangrijk project had betrekking op de stuw aan de Braamgaten, die de Schelde controleerde, samen met de Brabantdam en de stadswatermolen.

Het megaproject op waterbouwkundig vlak was het graven van het kanaal de Lieve. Het vormde een perfecte illustratie van de economische macht en voorspoed van de stad. De Lieve werd gebouwd tussen 1251 en 1269, verbond de stad met de Noordzee en was 46,5 kilometer lang tot Damme. Het tracé was zorgvuldig gekozen, alle dekzandruggen die hindernissen vormden werden vermeden en een waterscheidingskam werd doorsneden. Bronnen, beken, moerassen en depressies zorgden voor voldoende water om het hoogste pand te bevoorraden. Om de scheepvaart mogelijk te maken werden elf keersluizen met een hefdeur (rabotten) gebouwd, die het kanaal in tien panden verdeelden.

Om het belang aan te tonen van de scheepvaart voor de stad in de middeleeuwen is een schatting gemaakt van de aanvoer van goederen. Voor het transport van die meer dan 200.000 ton goederen waren meer dan 900 schepen nodig.

In de voorbije decennia is watererfgoed in steden opnieuw belangrijk, prominent zichtbaar en toegankelijk geworden. Deze studie kan dienen bij de herwaardering en het hergebruik van de waterlopen in Gent en bij het opnieuw openleggen van gedempte waterlopen of het toegankelijk maken van de oevers.

Dit boek is de eerste publicatie in de reeks 'M&L Books'.

In de pers verschenen:

• “Eens goed doorspoelen, lost veel problemen op”: geoloog Frank schrijft boek over geschiedenis Gentse water - Het Nieuwsblad (sept 2021)

• Oud-leerkracht Frank Gelaude (68) weet hoe Gras- en Korelei ontstonden: “Vroeger stond hier een volkswijk” - hln.be (sept 2021)

• De lancering van het boek Getemde rivieren. - Gent In Beeld (sept 2021)

• Boekbespreking in de categorie 'Rechtsgeschiedenis' - TPR 2022/3 (okt 2022)