De onttovering van de wereld

In dit nu reeds klassieke werk uit 1985 biedt de hedendaagse Franse denker Marcel Gauchet een weids en tegelijk complex panorama van de logische verbanden tussen ontwikkelingen in de religie en ontwikkelingen in de politiek. Beide hebben elkaar door heel de geschiedenis tot op vandaag voortdurend vormgegeven. Meestal in het verborgene en onbewust, maar daarom niet minder doorslaggevend.



In tegenstelling tot alle gekende maatschappijen uit het verleden laat onze westerse maatschappij zich niet langer bepalen door de religie. In die zin is ze ‘uit de religie getreden’, en wel via de ‘onttovering van de wereld’. Die onttovering heeft zich vooral de laatste decennia doorgezet, maar is een proces geweest van eeuwen. Niet zozeer een proces tegen de religie in, maar in de eerste plaats een proces van en vanuit de religie zelf. Met ankerpunten zoals de opkomst van de ‘axiale religies’, het ontstaan van het monotheïsme, de ontwikkeling van de christelijke idee van incarnatie en de Reformatie.



Zij liggen mee aan de basis van het statuut van de middeleeuwse koning, van de betekenis van de absolute monarchie of zelfs van de opkomst van de democratie. Zij werpen overigens vandaag nog hun schaduw op allerlei ontwikkelingen binnen de democratie. Telkens analyseert dit boek de onderliggende logica ervan, de tegenstellingen en de samenhangen. Niet dat het alleen een kwestie van denken zou zijn geweest: vaak loopt het feitelijk handelen en ervaren, zowel religieus als politiek, vooruit op het expliciete denken. Allemaal erg onvoorspelbaar dus, maar uiteindelijk toch perfect te begrijpen in zijn logische structuren. Het heeft ons gemaakt tot wie wij zijn.



Marcel Gauchet (°1946) is historicus, filosoof en geldt als een van de meest toonaangevende hedendaagse Franse denkers. Uit zijn oeuvre komt een scherpe visie naar voren op kwesties als de politieke gevolgen van het heersende individualisme, dillema's van de globalisering en de verhouding tussen religie en democratie. Le désenchantement du monde. Une histoire politique de la religion – hiermee voor het eerst in het Nederlands beschikbaar – is daarvan een opmerkelijk voorbeeld.



André Cloots (°1948) is emeritus hoogleraar filosofie aan de KU Leuven. Als grondig kenner van het werk van Gauchet heeft hij dit klassieke werk voor het eerst in het Nederlands vertaald en voorzien van verklarende voetnoten.



ISBN: 9789463713726



 



*** Interview van Liza Cortois met André Cloots in Tertio Weekblad, 16 november 2022

Hoogleraar filosofie André Cloots legde zich gedurende drie winters toe op de vertaling van Le désenchantement du monde van Marcel Gauchet, een klassieker uit de godsdienstfilosofie. Ondanks de populariteit ervan werd dat werk nooit naar het Nederlands vertaald. "Om de democratie te begrijpen moet je naar de godsdienst kijken, zegt Gauchet. Dat vond ik een interessante piste", vertelt Cloots.

*** Recensie Donald Loose, Filosofie-Tijdschrift jrg. 32 nr. 6, december 2022

André Cloots, die het werk jarenlang aan de KU Leuven becommentarieerde, biedt nu een zo getrouw mogelijke vertaling van dit werk. Dat heeft een enkele keer een gallicisme (bijvoorbeeld substitueren aan) tot gevolg, maar het biedt vooral een betrouwbaar werkdocument. Het blijft een lastig te doorgronden studieboek, mede door de soms omslachtige stijl van Gauchet en diens weidse, ook theologische, eruditie. Dat laatste wordt door de vertaler goed opgevangen door de vele – voor sommige lezers misschien overcomplete – verklarende voetnoten. Cloots maakt zich blijkbaar – en overigens terecht – geen illusies over de hedendaagse kennis van het christelijk gedachtegoed. Zijn overzichtelijke inleiding en voetnoten die de gedachtegang af en toe samenvatten, zijn bovendien voor elke lezer een welkom hulpmiddel om de logica van het betoog niet uit het oog te verliezen.

*** Recensie Sofie Messeman, Trouw, 14 december 2022

Gauchet is origineel in het doortrekken van de ideeën van Weber naar de hele moderniteit. Ook boeiend is zijn analyse van de talloze paradoxen die in godsbeelden zitten. Dat een transcendente God (die boven de aarde uitstijgt) uiteindelijk minder machtig is dan een immanente God (die niet boven de aarde uitstijgt maar er een eenheid mee vormt), is zo'n contra-intuïtieve paradox. Verder noopt Gauchets herinterpretatie van de staat in dienst van heersende godsbeelden tot nadenken.



Voordracht Het Boekenvirus 2022