«Bedudinghe op Cantica Canticorum». Vertaling en bewerking van «Glossa

Tot voor kort was Bedudinghe op Cantica Canticorum niet meer dan een omvangrijk Middelnederlands commentaar op het Hooglied, een anonieme vroeg-vijftiende-eeuwse tekst van onbekende herkomst, die verbazend rijk is overgeleverd. Bedudinghe werd ten onrechte gezien als een originele Middelnederlandse compilatie. Bedudinghe is echter een van de talrijke vruchten van volkstalige Hoogliedcommentaren aan een boom die stevig wortelt in de vruchtbare grond van een Latijnse commentaartraditie van Origenes tot Bernardus, van Gregorius tot Bonaventura. Bedudinghe kan opmerkelijk exact in tijd, plaats en spirituele cultuur worden verankerd. Analyse van inhoud en overlevering doet vermoeden dat de tekst in de Noordelijke Nederlanden is ontstaan en dat Latijnse bronnen de basis vormen voor het Middelnederlandse commentaar. Dit vermoeden is op uiterst gelukkige wijze bevestigd door de vondst in de Universiteitsbibliotheek Utrecht van de Latijnse brontekst: Glossa tripartita super Cantica. Glossa tripartita super Cantica - 'Drieledig commentaar op het Hooglied' - is een franciscaanse exegetische tekst uit de vroege veertiende eeuw. Glossa tripartita is in de loop van vele jaren ontstaan, vindt haar oorsprong aan de universiteit van Parijs en is mogelijk voltooid in het epicentrum van de franciscaanse wereld: Assisi. In de vroege vijftiende eeuw is deze scholastiek-exegetische tekst getransformeerd tot Bedudinghe op Cantica Canticorum, waarbij de tekst van alle scholastieke elementen werd ontdaan. Glossa tripartita geeft een drieledig allegorisch commentaar op het Hooglied: bruid en bruidegom zijn respectievelijk God en de Kerk, Christus en Maria, God en de minnende ziel. Bedudinghe laat de ecclesiologische interpretatie achterwege. De Bedudinghe-vertaler schiep een tekst die uitsluitend bedoeld is voor meditatie en contemplatie. Bedudinghe levert de brandstof voor de oven 'der vuerigher begheerten', die brandt in het hart van de minnende ziel. De getransformeerde tekst verwierf een onmiddellijk en blijvend succes in de Noordelijke Nederlanden. Ook de plaats van Bedudinghe in de vijftiende-eeuwse culturele, tekstuele, spirituele en institutionele context kan tamelijk exact worden bepaald. Het geintendeerde publiek bestaat uit contemplatief gestemde vrouwen, in de eerste plaats in de huizen en kloosters van het Utrechts Kapittel en het Generaal Kapittel (Kapittel van Sion). In dit milieu, in het westen van de Noordelijke Nederlanden, vond de primaire receptie van Bedudinghe plaats; een secundaire, goeddeels gelijktijdige receptie op kleinere schaal, vond plaats in Windesheimse kloosters in het oosten. Tekstinterne en tekstexterne gegevens kunnen tenslotte in een zin worden samengevat: de Bedudinghe-vertaler en -bewerker schreef in de vroege vijftiende eeuw een tot meditatie en contemplatie stemmend Hoogliedcommentaar voor vrouwelijke religieuzen in het westen van de Noordelijke Nederlanden met sterke bruidsmystieke verlangens.