Inleiding tot de verwondering

Inleiding tot de verwondering ontstond destijds (1967) uit een cursus 'inleiding tot de wijsbegeerte'. Het is een uitwerking van het aloude beginsel dat de verwondering aan de oorsprong ligt van elke wijsgerige bezinning.

Cornelis Verhoeven (1928-2001) noemde zijn boek zelf een oefening in de vrije val. Het verlies van elke vanzelfsprekendheid wordt onder de oude naam 'verwondering' dankbaar aanvaard, tot uitgangspunt van het denken genomen en als beginsel van niet-identiteit of 'uitgestelde identiteit' geformuleerd. Bij deze vrije val openen zich boeiende wijsgerige en ethische perspectieven. De cultuur van de vanzelfsprekendheid blijkt niet zonder gevaren te zijn: zij leidt tot verstarring, tot tirannie van de middelmaat, gevangenschap in de grot van meningen en allerlei vormen van geweld. De zo gevreesde 'zinloosheid' van het bestaan daarentegen blijkt minder een tragisch dan wel een enthousiasmerend karakter te hebben. Het laatste hoofdstuk heet dan ook: filosofie van het enthousiasme.

Inhoud

I. Verwondering en kennis 9
1. Inleiden 9
2. Algemene ontwikkeling 13
3. Specialisme 17

II. Verwondering en wijsbegeerte 22
1. Verwondering en openheid 22
2. Verwondering als beginsel 25
3. Fysiognomie van de verwondering 30
4. Verwondering en fascinatie 32

III. De verbijstering 37
1. Middagduivel en siësta 37
2. Het panische moment 43
3. De provocatie van Sokrates 48

IV. Uitgestelde identiteit 52
1. Identiteit 52
2. Zijn en denken 56
3. Het ding 61
4. Historisme 64
5. Plato's ideeënleer 65

V. Verwondering en vervreemding 69
1. Vervreemding 69
2. De inspiratie van het dualisme 72
3. Het systeem als spel en poging 75
4. Woord en term 77

VI. De menselijke maat 81
1. De maat van een probleem 81
2. Vergankelijkheid als maat 84
3. De maat van een zekerheid 86
4. De verwondering als maat 87
5. De maat van een waarheid 89
6. De waarachtigheid als maat 91
7. Het ik als maat 94
8. Tirannie van de middelmaat 96

VII. Wonen in het uitstel 100
1. Interesse 100
2. Wonen tussen twee paradijzen 103
3. Ethiek en wijsheid 111
4. Behoefte en uitstel 115

VIII Verwondering en begronding 120
1. Het cogito van de roos 120
2. Causaliteit en contemplatie 126
3. Occasionalisme en wonder 128

IX. Verwondering en verrassing 132
1. Het geschenk 132
2. Dank en lof 136
3. Aanvaarding en feest 139

X. Het uitstel verduren 146
1. Haast 146
2. Het heilige ritardando 148
3. Mijmeren en toeslaan 155

XI. Filosofie van het enthousiasme 164
Inleiding 164
A. Enthousiasmos 165
1. Een tekst van Plato 165
2. Het pathische karakter van enthousiasmos 168
3. 'Entheos' 170
4. Parallelliteit 172
B. Enthousiasme 176
1. Een tekst van Hegel 176
2. Nuchterheid, zakelijkheid, objectiviteit 177
3. Ethische overwegingen 180
4. Ascese en techniek van het enthousiasme 184
Besluit 187